یکی از مواد پرکاربرد در دنیای امروز، دی‌سدیم فسفات است. دی‌سدیم فسفات به مواد مختلفی مثل مواد غذایی، لوازم آرایشی و بهداشتی و خیلی از مواد دیگر اضافه می‌شود. ظاهر دی‌سدیم فسفات شبیه به نمک است و در واقع نوعی نمک مصنوعی است. این ماده از ترکیب سدیم و فسفات در آزمایشگاه‌ها به وجود می‌آید و بیشتر نگهدارنده و تقویت کنندهٔ طعم در مواد مختلف است. برای اینکه بهتر با کاربرد دی‌سدیم فسفات آشنا شوید، در این مقاله با ما همراه باشید.
کاربردهای دی‌سدیم فسفات
1. دی‌سدیم فسفات در مواد غذایی
یکی از کاربردهای اصلی دی‌سدیم فسفات استفاده از آن در غذاهای بسته‌بندی شده است. برای مثال وقتی قبل از پخت به ماکارونی افزوده شود با تسریع متورم کردن رشته‌ها، زمان پخت را کاهش می‌دهد یا در شیر، نقش بافر دارد. این ماده در پودینگ‌های زود ساخت زمان انعقاد را کوتاه می‌کند و در سُس‌های کرمی و مواد غذائی تزئینی با متورم کردن مواد پروتئینی به عنوان معلق کننده عمل می‌کند. فروش دی‌سدیم هیدروژن فسفات به عنوان یک ماده افزودنی غذایی در بسیاری از کشورهای جهان تأیید شده است. یکی‌دیگر از کاربردهای آن، تنظیم کننده اسیدیته است. همچنین در غلات خشک موجود است. با دیگر فسفات‌ها، این ماده باعث تغییر رنگ غلات شده و کمک به جریان یافتن غلات در طی استخراج و فراهم ساختن غنی‌سازی فسفر می‌نماید. دی‌سدیم هیدروژن فسفات همچنین به عنوان امولسیون کننده در سس پنیر وجود دارد.
-
امولسیفایر
امولسیفایر یک مادهٔ شیمیایی است که به پیوند چربی و آب به یکدیگر کمک زیادی می‌کند. همان‌طور که می‌دانید چربی‌ها بدون کمک، با دیگر مایعات ترکیب نمی‌شوند و چربی همیشه روی مایعات باقی می‌ماند. برای درک بهتر خوب است که به ترکیب روغن و آب و یا روغن و سرکه فکر کنید. یک کاربرد دی‌سدیم فسفات این است که به ترکیب شدن چربی و آب کمک می‌کند؛ زیرا دی‌سدیم فسفات نوعی امولسیفایر است. دی‌سدیم فسفات به دلیل داشتن خواص امولسیفایر در مواد غذایی‌ای مثل پنیر، خامه و سایر محصولات لبنی به‌کار گرفته می‌شود. این ماده به لطف خواص خود می‌تواند بافت و قوام بسیار خوبی به این مواد غذایی بدهد.
-
نگهدارنده
استفاده از نمک برای افزایش ماندگاری مواد غذایی سابقه‌ای دیرینه دارد؛ زیرا هم فسفر و هم سدیم می‌توانند ماندگاری مواد غذایی را افزایش دهند. از آن‌جایی که دی‌سدیم فسفات هم سدیم دارد و هم فسفر، یک کاربرد دی‌سدیم فسفات را می‌توان افزایش زمان ماندگاری مواد غذایی دانست. از دی‌سدیم فسفات برای افزایش ماندگاری غذا در غذاهای کنسرو شده استفاده می‌شود؛ زیرا نه تنها از فاسد شدن غذا جلوگیری می‌کند، بلکه جلوی زنگ زدن فلز را هم می‌گیرد. در گوشت‌ها و فراورده‌های گوشتی این ماده سبب حفظ رطوبت گوشت و محصولات فرآوری شده‌ی آن مانند بیکن‌ها می‌شود.
-
تقویت‌کننده طعم
دیگر کاربرد دی‌سدیم فسفات بهبود طعم غذاهای فرآوری شده است. غذاهای فرآوری شده معمولاً بعد از مدتی طعم و مزهٔ خود را از دست می‌دهند؛ اما برای جلوگیری از این اتفاق به آن‌ها دی‌سدیم فسفات اضافه می‌کنند. دی‌سدیم فسفات طعم غذا را تقویت و خوشمزه‌تر می‌کند و تا مدت زمان طولانی‌تری طعم آن‌ها را نگه می‌دارد.
-
بهبود خواص مخمرها
استفاده از این ماده در کیک‌ها و محصولات نانوایی به پف نمودن بیشتر محصول و بهبود خواص آن کمک می‌کند.
-
ضخیم‌کننده
باعث تثبیت و بهبود بافت مواد غذایی مانند پوره‌های سیب‌زمینی می‌شود.
-
کنترل سطح PH
سطح PH یک غذا می‌تواند بر کیفیت غذا یعنی ارزش غذایی، رنگ و خیلی از ویژگی‌های دیگر آن تأثیر بگذارد. برای اینکه با کابرد دی‌سدیم فسفات آشنا شوید خوب است بدانید که به کمک دی‌سدیم فسفات می‌توان سطح PH غذا را کنترل کرد. کنترل سطح pH غذا بسیار مهم است؛ زیرا وقتی که آن‌ها را کنسرو می‌کنید یا در شیشه می‌گذارید سطح PH غذا تغییر می‌کند و بر کیفیت آن تأثیر منفی می‌گذارد. غذاهایی مثل خامهٔ زده شده، پنیر، بستنی، شیر، ماست، غذاهای دریایی، گوشت، پاستا، جوش‌شیرین و پودر ژلاتین از رایج‌ترین غذاهایی هستند که معمولاً دی‌سدیم فسفات به آن‌ها اضافه می‌شود.
2. کاربرد دی‌سدیم فسفات به عنوان مکمل ورزشی
طی تحقیقات انجام شده نشان داده شده دوچرخه سواران آموزش دیده بعد از مصرف این ماده عملکرد بهتری داشتند. پس دی‌سدیم هیدروژن فسفات می‌تواند به عنوان یک مکمل غذایی در جهت بهبود عملکرد در ورزش مورد استفاده قرار بگیرد، پر کردن بدن با دی‌سدیم فسفات می‌تواند به طور بالقوه موجب کاهش تولید لاکتیک اسید در ماهیچه‌ها و افزایش قدرت خروجی و ماکسیمم جذب انرژی شود.
3. دی‌سدیم فسفات در وسایل آرایشی بهداشتی
کاربرد دی‌سدیم فسفات فقط به غذاها محدود نمی‌شود و از آن در وسایل آرایشی بهداشتی مثل کرم‌های پوستی و شامپوها نیز استفاده می‌شود. با این حال بانک اطلاعات آرایشی و بهداشتی در مورد مسمومیت‌های عصبی و آسیب به برخی اندام‌ها در دوزهای متوسط تا زیاد نگرانی‌هایی برای این ماده وجود دارد. در نتیجه استفاده از آن در محصولات ارایشی و بهداشتی حتما باید در غلظت‌های مجاز صورت پذیرد. سلامت استفاده از این ماده توسط ewg تایید شده است. برخی از مهمترین کاربردهای دی‌سدیم فسفات شامل موارد زیر می‌شود:
-
کنترل PH
پوست بدن شما سطح PH پایینی دارد. به همین دلیل اگر لوازم آرایشی یا بهداشتی‌ای که برای پوست‌های خود استفاده می‌کنید، سطح PH مناسبی برای پوست نداشته باشد، پوست شما تحریک می‌شود و آسیب می‌بیند. خوب است بدانید که کنترل نکردن سطح PH مواد آرایشی بهداشتی می‌تواند باعث خشکی یا چربی بیش از حد پوست شما شود. به همین دلیل است که برای کنترل PH مواد آرایشی بهداشتی از این مادهٔ شیمیایی استفاده می‌شود.
-
جلوگیری از زنگ‌زدگی
در بسته‌بندی خیلی از مواد آرایشی و بهداشتی از فلز استفاده می‌شود. همان‌طور که می‌دانید فلزات با قرار گرفتن در معرض رطوبت و شرایط نامناسب بعد از مدتی شروع به زنگ‌زدگی می‌کنند. این زنگ‌زدگی می‌تواند باعث شود که مواد آرایشی و بهداشتی نیز خراب شود. برای جلوگیری از زنگ‌زدن فلز از دی‌سدیم فسفات استفاده می‌کنند؛ زیرا یک کاربرد دی‌سدیم فسفات جلوگیری از زنگ‌زدگی فلزات است. وسایل آرایشی و بهداشتی مثل دهانشویهها، رنگ‌ها و دکلره‌های مو، کرم‌های مراقبت از پوست و کرم‌های ضد آفتاب، ملین‌ها و داروهای مختلف دی‌سدیم فسفات دارند. در خمیردندان‌ها برای گرفتن سختی آب استفاده می‌شود.
-
جلوگیری از بوی بد
این فرایند باعث می‌شود که محصولات آرایشی بوی بد ندهد یا سبب بهبود بوی آن می‌شود.
این ماده به صورت کلی در 0.77٪ از مواد آرایشی و بهداشتی وجود دارد.
به چند نمونه از این مواد و درصد دی‌سدیم هیدروژن فسفات در آن اشاره می‌کنیم:
دهانشویه (9.4٪)
خمیردندان بزرگسالان (4.07٪)
رنگ مو (3.61٪)
مراقبت از بدن و صورت (1.54٪)
کرم ضدآفتاب بزرگسالان (1.51٪)
4. دی‌سدیم فسفات صنعتی
دی‌سدیم فسفات صنعتی در تصفیه آب و خاموش کننده آتش نیز بسیار کاربرد دارد. همچنین در تهيه برخي از سراميك‌های لعاب شيشه‌ای، لعاب‌كاری و نيز در دباغی چرم، صنايع نساجی، چاپ، شوينده‌ها، تصفيه آب بويلر و بافرسازی استفاده می‌شود. در تولید لاستیک و چاپ عکس نیز این ماده شیمیایی به کاربرد می‌رود.
آیا دی‌سدیم فسفات بی‌خطر است؟
دی‌سدیم فسفات در اکثر محصولاتی که استفاده می‌شود کاملاً بی‌خطر است و مشکلی برای انسان ایجاد نمی‌کند. در واقع این ماده نمی‌تواند در بدن شما باعث تجمع مواد سمی شود. در ضمن مقدار دی‌سدیم فسفات در مواد مورد استفاده آن قدر کم است که فقط برای محافظت در برابر آلودگی از آن استفاده می‌شود.
سوالات متداول
-
آیا استفاده از دی‌سدیم هیدروژن فسفات به عنوان افزودنی غذایی ایمن است؟
تجمع این مواد در بدن می‌تواند برای افراد به خصوص افراد دارای بیماری‌های کلیوی مشکل‌ساز شود و کلسیفیکاسیون را در فرد به وجود آورد. از این رو تمام مواد غذایی حاوی این ترکیب باید برچسب‌گذاری شوند و به وجود این ماده در آن‌ها اشاره شود. اما با این حال سازمان بین المللی نظارت بر افزودنی‌های غذایی سلامت دی‌سدیم فسفات را مجددا مورد تایید قرار داد. با این حال همین سازمان بیان نمود که به دلیل آنکه محصولات غذایی حاوی این ترکیب عموما محصولاتی فراوری شده هستند در نتیجه عموما انتخاب مناسبی از نظر سلامتی نخواهند بود.
-
چگونه از خوردن دی‌سدیم هیدروژن فسفات اجتناب کنیم؟
با اینکه این محصول سمی نیست و در موارد زیادی مورد استفاده قرار می‌گیرد، یک سری افراد تمایلی به استفاده از آن ندارند. به این افراد توصیه می‌شود غذاهای آماده و بسته‌بندی را مصرف نکنند. اسم این ماده معمولا روی محصولات درج می‌شود اما در برخی جاها که از آن به عنوان نگدارنده استفاده می‌شود مانند جلوگیری از فاسد شدن گوشت‌ها نام آن ذکر نمی‌شود.
-
چه غذاهایی حاوی دی‌سدیم فسفات هستند؟
غذاهایی مانند پنیر، تن‌ماهی، فست‌فود، پاستا، گوشت، ماکارونی و ..... حاوی دی‌سدیم فسفات است.
-
در کدام محصولات آرایشی می‌توان این ترکیب را مشاهده نمود؟
در فرمولاسیون محصولات حمام، ادکلن، مواد پاک‌کننده، دهانشویهها، نرم‌کننده‌های مو، انواع رنگ موها، شامپوها و محصولات مراقبت از پوست استفاده می‌شود.
نتیجه‌گیری
یکی از مواد شیمیایی پراستفاده در زندگی روزمره دی‌سدیم فسفات است. از این ماده معمولاً برای افزایش ماندگاری و تقویت طعم در غذاهای کنسرو شده و کنترل سطح PH در مواد آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود. ما برای آشنایی بیشتر با کابرد دی‌سدیم فسفات، درمورد اینکه این ماده چیست و چه کاربردهایی دارد توضیح دادیم.