یکی از موادی که به طور روزمره با آن برخورد می‌کنیم، سیلیکاژل‌ها هستند. این مواد کاربرد بسیار زیادی در زندگی روزمره ما دارند و در خیلی از وسایل و دارو‌ها از این ماده استفاده می‌شود. سیلیکاژل (Silicagel) یک شکلی متخلخلی از دی‌اکسید سیلیکون (سیلیکا) است که در یک فضای سه بعدی نامنظم از اتم‌های سیلیسیم و اکسیژن در مقیاس نانومتری تشکیل شده است. ما در این مقاله برای اینکه بدانید سیلیکاژل چیست و چه کاربردی دارد و مزایای آن چیست، در مورد آن توضیح داده‌ایم.

سیلیکاژل چیست؟

اگر درون برخی از جعبه‌های کفش، گوشت‌های بسته‌بندی، دارو‌ها و خیلی از وسایل دیگر را نگاه کنید، احتمالاً با بسته سفیدی رو به رو خواهید شد. روی این بسته سفید رنگ به طور بزرگ و واضح نوشته شده است که آن را نخورید. مواد موجود در این بسته سفید رنگ، سیلیکاژل نام دارند. مهم‌ترین کاربرد سیلیکاژل جلوگیری از نفوذ رطوبت هوا به محصول مورد نظر است. ژل‌سیلیکا، ترکیبی متشکل از سیلیکات سدیم و اسید سولفوریک است و آن را با فرمول مولکولی SiO2 می‌شناسیم. به همین دلیل می‌تواند تا 40 درصد از وزن خود، رطوبت جذب کند. همچنین این ماده بدون بو و غیرقابل اشتعال بوده و به دلیل داشتن ساختاری ثابت، در آب و یا هر نوع حلال دیگری حل نخواهد شد. این ماده با قرارگیری در بسته‌های سفید رنگ می‌تواند به طور مداوم رطوبت هوا را به خود جذب کند و از وسایل و موادی که در برابر رطوبت حساس هستند محافظت کند.

<< همچنین بخوانید: از انواع سیلیکاژل چه می‌دانید؟ >>

از سیلیکاژل معمولاً مواقعی استفاده می‌شود که یک وسیله باید به دور از رطوبت نگهداری شود. این ماده می‌تواند حتی رطوبت موجود در هوا را به خود جذب کند و از وارد شدن آن به وسایل الکترونیکی و مواد غذایی و دارویی جلوگیری کند. سیلیکاژل جاذب خوبی برای آب، الکل، فنول‌ها، آمین‌ها، و . . . است که این کار را از راه پیوندهای هیدروژنی انجام می‌دهد. ظرفیت جذب‌کنندگی سیلیکاژل در دماهای پایین بیشتر از آلومینا و زئولیت است، با این وجود اگر میزان رطوبت کم باشد، نسبت به زئولیت خاصیت جذب‌کنندگی کمتری نشان می‌دهد. علاوه‌بر این‌ها، سیلیکاژل قابلیت بازیافت داشته و با قرار دادن آن در معرض نور خورشید و خشک شدن رطوبت آن، می‌توان مجدداً از آن استفاده نمود.

انواع سیلیکاژل بر اساس منافذ

سیلیکاژل بر اساس اندازه منافذ نیز به سه دسته تقسیم می‌شود:

نوع A: در این نوع اندازه منافذ بین ۲.۵ تا ۲.۸ نانومتر بسیار متغیر است و ضد رطوبت و خشک است. بنابراین به عنوان یک حامل کاتالیزور، جاذب فشار و جداکننده مواد استفاده می‌شود.

نوع B: در این نوع اندازه منافذ بین ۴.۵ – ۷.۰ نانومتر متغیر است و سفید شفاف است. در داخل ماشین، خشک کن، درون کاتالیزور و عطر استفاده می‌شود.

نوع C: این نوع ساختار دانه‌ای با منافذ میکرو ۸.0nm -۱۰.0nm دارد و برای تولید بستر حیوانات استفاده می‌شود. هنگامی که بیشتر خشک می‌شود، میکروپودر تولید می‌کند که یک جاذب خوب، خشک کننده و همچنین کاتالیزور است.

سلیکاژل آلومینای زرد روشن، از نظر شیمیایی پایدار، مقاوم در برابر شعله و نامحلول است ولی در اسید قلیایی یا هیدروفلوئوریک حل می‌شود. قطبیت سطحی، پایداری حرارتی و عملکرد آن بیشتر از ژل‌سیلیکا با منافذ ریز است. سلیکاژل تثبیت کننده، پودر جامد ریز متخلخل غیر کریستالی، غیر سمی، مقاوم در برابر شعله و مورد استفاده در آبجوسازی غلات برای آبجو در جهت بهبود طعم، شفافیت، رنگ، کف و حذف ناخالصی‌های غیر میکروارگانیسمی.

اگر سیلیکاژل را بخوریم چه اتفاقی می‌افتد؟

بعد اینکه متوجه شدید سیلیکاژل چیست خوب است که با عوارض خوردن آن نیز آشنا شوید. در واقع بسیاری از کودکان سیلیکاژل را با غذا و آب‌نبات اشتباه می‌گیرند و آن را می‌خورند. بسیاری از افراد بزرگسال نیز گاهی ممکن است که سیلیکاژل را با نمک و شکر اشتباه بگیرند و آن را مصرف کنند. سیلیکاژل در حقیقت از نظر شیمیایی بی‌اثر است؛ یعنی اگر افراد آن را بخورند، مشکلی برای آن‌ها پیش نمی‌آید و مسموم نمی‌شوند؛ در صورت خورده شدن مانند دیگر مواد از سیستم گوارش رد می‌شود و بدون گذاشتن هیچ‌گونه آسیب یا ضرری روی بدن از آن خارج می‌شود. تنها فرقی که این ماده با مواد خوراکی دارد این است که تحت هیچ شرایطی هضم نمی‌شود. به همین دلیل امکان خفگی با آن وجود دارد. به همین دلیل است که روی بسته‌های سیلیکاژل نوشته می‌شود که آن را نخورید و در صورت نیاز نداشتن به آن، سیلیکاژل را دور بیندازید. خوردن سیلیکاژل افراد را بیمار نمی‌کند. 

درست است که سیلیکاژل به بدن آسیبی نمی‌رساند؛ اما به هیچ عنوان نباید آن را در دسترس کودکان گذاشت؛ زیرا خوردن مقدار زیادی از این ماده احتمال انسداد روده را ایجاد می‌کند که می‌تواند دردناک و مشکل‌ساز باشد. نکته‌ای که درمورد سیلیکاژل وجود دارد این است که آیا این ماده برای حیوانات خانگی نیز بی‌خطر است یا خیر. در حقیت شما سیلیکاژل را می‌توانید در اسباب‌بازی‌های حیوانات خانگی نیز مشاهده کنید. از آن‌جایی که این ماده بوی غذا و خوراکی را می‌دهد، امکان خوردن آن توسط حیوانات زیاد است. درست مانند بدن انسان، سیلیکاژل برای بدن حیوانات نیز مشکلی ایجاد نمی‌کند. تنها تفاوتی که بین انسان و حیوان در خوردن سیلیکاژل وجود دارد، این است که حیوانات ممکن است بعد از خوردن این ماده استفراغ کنند.

خطرات سیلیکاژل

با اینکه ژل سیلیکا غیر سمی، غیر قابل اشتعال و پایدار است اما در صورت واکنش با دیگر مواد می‌تواند خطرناک باشد. این ماده با هیدروژن فلوراید، فلوئور، اکسیژن دی فلوئورید، کلر تری فلوئورید، اسیدهای قوی، بازهای قوی و اکسیدکننده‌ها واکنش نشان می‌دهد. همچنین این ماده برای دستگاه تنفسی تحریک کننده است می‌تواند باعث تحریک دستگاه گوارش شود. گرد و غبار حاصل از دانه‌های آن ممکن است باعث تحریک پوست و چشم شود بنابراین باید اقدامات احتیاطی را انجام دهیم. گرد و غبار سیلیس کریستالی می‌تواند باعث سیلیکوز شود اما ژل سیلیس از نوع آمورف مصنوعی باعث سیلیکوز نمی‌شود.

شرایط نگهداری سیلیکاژل

برای نگهداری از سیلیکاژل آن را داخل کیسه پلاستیکی قرار داده و سپس داخل یک ظرف درب‌دار قرار دهید ‌تا هیچ رطوبت و هوایی نتواند داخل ظرف شود.

سؤالات متداول

•  آیا ژل‌سیلیکا برای محیط زیست مضر است؟

سیلیکا ژل آبی چون به کلرید کبالت آغشته است، می‌تواند سرطان‌زا باشد. بنابراین نه تنها باید در استفاده مجدد از آن اجتناب کرد، بلکه باید به صورت ضایعات خطرناک دفع شود. ژل سیلیکا در آب و خاک دچار تجزیه بیولوژیکی نمی‌شود.

• کیسه سیلیکاژل چیست؟

سیلیکاژل‌ها که معمولاً در کیسه‌های سفید رنگ کوچک قرار می‌گیرند برای جذب رطوبت و خشک نگه داشتن داروها و وسایل به کار گرفته می‌شوند. برخی از برندهای معتبر دنیا از سیلیکاژل در جعبه‌های کفش خود استفاده می‌کنند تا از این طریق رطوبت را از کفش‌های خود دور نگه دارند.

• آیا سیلیکاژل سمی است؟

خیر، سمی نیست. همان‌طور که توضیح دادیم، سیلیکاژل از لحاظ شیمیایی خنثی است و سمی نیست؛ اما با این حال این ماده هرگز در دستگاه گوارش هضم نمی‌شود. به همین دلیل بهتر است که همیشه آن را از دسترس کودکان و حیوانات خانگی خود دور نگه دارید تا با مشکلی مواجه نشوید؛ زیرا سیلیکاژل می‌تواند خطر خفگی و انسداد روده را به همراه داشته باشد.

• برای چه کارهایی می‌توانیم از سیلیکاژل در منزل استفاده کنیم؟

تا اینجا که متوجه شدید سیلیکاژل چیست، خوب است این را هم بدانید که خودتان هم می‌توانید از سیلیکاژل در خانه استفاده کنید. برای مثال شما می‌توانید سیلیکاژل را در ساک ورزشی خود قرار دهید. یا اینکه سیلیکاژل را در زیر چمدان‌های سفری خود قرار دهید تا از انتشار بوی بد جلوگیری کنید.

نتیجه‌گیری

سیلیکاژل یکی از مواد شیمیایی پراستفاده در زندگی روزمره است. این ماده شیمیایی از دی‌اکسید سیلیسیم درست شده است و به همین دلیل می‌تواند مقدار قابل توجهی از رطوبت هوا را به خود جذب کند تا از ورود آن‌ها به مواد غذایی، دارویی و وسایل الکترونیکی جلوگیری کند. برای اینکه متوجه شوید سیلیکاژل چیست و چه مزایایی دارد، ما در این مقاله در مورد نکات مهمی که در مورد سیلیکاژل وجود دارد توضیح دادیم.