منتول چیست و چه کاربردهایی دارد؟

امروزه ترکیبات شیمیایی در زندگی ما نقش اساسی دارند، یکی از این ترکیبات منتول است. منتول ترکیبی آلی است و به شکلی غیر طبیعی از نعناء فلفلی و سایر روغن‌های نعناء گرفته می‌شود. این ماده به شکل موم و به حالت کریستالی است. رنگ آن سفید گاهی شفاف و در دمای اتاق، حالتش جامد است. ویژگی اصلی آن، بی حس کنندگی است و در صورت سوزش کم گلو، آن را آرام می‌کند. در این مقاله ابتدا ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی منتول توضیح داده می‌شود، پس از آن شرح داده می‌شود که این ماده چگونه ایجاد شده است و شرایط ایمنی و نگهداری آن چیست. هدف این مقاله این است که بیان کند منتول چیست و چه کاربردهایی دارد.

نحوه تولید منتول و واکنش شیمیایی تولید آن

منتول (Menthol) یا جوهر نعناع یک ماده ی آلی با فرمول C₁₀H₂₀O است. تهیه و تولید منتول طبیعی بدین صورت است که روغن نعناء منجمد می‌شود و آن‌ را به وجود می‌آورد. سپس بلورهای حاصل شده از آن با عمل فیلتر کردن جدا می‌شوند.  این ماده نزدیک به 2000 سال پیش در کشور ژاپن کشف شده است. در سال 2007 تولید جهانی آن 19000 تن بود که از این مقدار 6300 تن به صورت مصنوعی تولید می‌شد. تخمین زده شده که میزان استفاده از آن در سراسر جهان 30 تا 32000 تن در سال است.

خواص منتول

ویژگی‌های بیولوژیکی و شیمیایی منتول

در مرحله اول در این مقاله ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی منتول را می‌سنجیم:

1. ویژگی‌های بیولوژیکی

زمانی که منتول را استشمام می‌کنید، می‌خورید و یا بر روی پوست خود می‌مالید، احساس خنکی دلچسبی به شما دست می‌دهد. دلیل این خنکی این امر نیست که منتول حقیقتا دمای پوست شما را کاهش می‌دهد؛ بلکه از این ناشی می‌شود که این ماده گیرنده‌های پوست شما را که نسبت به سرما حساس هستند، به صورت شیمیایی تحریک می‌کند. کپسایسین هم دقیقا همین کار را انجام می‌دهد؛ اما به صورت برعکس. کار آن پراکنده کردن حس گرما و تندی فلفل است.

2. ویژگی‌های شیمایی

واکنش‌های شیمیایی منتول از چند نظر شبیه به یک الکل ثانویه معمولی است. عناصر اکسیدکننده‌ای مانند کرومیک اسید و دی‌کرومات، این ماده را به منتون اکسید می‌کنند. در برخی مواقع این عمل اکسید کردن ممکن است بیشتر شود و حلقه را بشکند. فرآیند آب‌گیری منتول با عمل اسید سولفوریکی که 2 درصد است صورت می‌گیرد.

منتول چه کاربردهایی دارد؟

یکی از کاربردهای منتول در تولید سیگار و تنباکو است. این ماده باعث می‌شود که ثبت حس چشایی و درد در مغز با تغییراتی صورت بگیرد. اگر در سیگار منتول به کار رود، مصرف کننده آن در گلو و مجاری تنفسی احساس سردی می‌کند و همین امر موجب می‌شود که دود ناشی از سیگار کمتر آزار دهنده باشد. همچنین از آن به عنوان طعم دهنده غذاها استفاده می‌شود.

کاربردهای منتول در صنایع دارویی

این ماده هنگامی که به صورت موضعی مصرف شود، دردهای کم را در نواحی کمر، عضلات، مفاصل و کبودی، موقتا بهبود می‌بخشد. اگر مقدار کمی از منتول در ترکیبات خمیر دندان‌ها و دهانشویه‌ها به کار رود، پاک کنندگی آن‌ها را به میزان چشم‌گیری بالا می‌برد، از این رو دندان پزشکان زیادی استفاده از خمیر دندان‌های حاوی منتول را توصیه کرده‌اند. اگر فردی مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر است، می‌تواند آن را به کمک منتول درمان کند؛ زیرا این ماده قادر است از نفخ جلوگیری و آن را درمان کند. همچنین با شل کردن ماهیچه‌های روده باعث می‌شود خطر اسپاسم آن به میزان چشم‌گیری کاهش یابد. اگر در مواد تشکیل دهنده یک عطر، منتول به کار رود در کم کردن حالت تهوع موثر است و در این صورت سوزش سر دل و گرفتگی معده نیز  خود به خود رفع می‌شوند. از منتول خوراکی برای درمان آسم، برونشیت، سرما خوردگی، آنفولانزا و بیماری‌های تنفسی دیگر استفاده می‌شود. از کریستال‌های این ترکیب در قطره‌های سرفه، استنشاق بینی و پمادهای موضعی نیز استفاده می‌شود.

کاربردهای منتول در محصولات آرایشی و بهداشتی

همانطور که گفته شد، اگر منتول به صورت موضعی مصرف شود می‌تواند درد را کاهش دهد. از همین خاصیت این ماده در برخی از محصولات مراقبت از پوست بهره می‌برند. منتول در مواد اولیه شوینده‌هایی که برای درمان آکنه و بیماری‌های پوستی دردناک تجویز شده‌اند، یافت می‌شود. زیرا ماده‌ای حساسیت‌زا نیست و در مقابل آفتاب به مراقبت‌های خاصی نیاز ندارد. همه این‌ها از توانایی منتول در ایجاد حس خنکی ناشی می‌شوند.

همین احساس خنکی‌ که پس از استفاده از منتول به آدم دست می‌دهد، سبب می‌شود تا از این ماده در محصولات پس از آفتاب استفاده شود. به محصولاتی پس از آفتاب (after-sun) می‌گویند که بعد از اینکه برای مدتی طولانی در معرض نور خورشید قرار داشته باشید، استفاده می‌کنید. مانند کرم‌ها، لوسیون‌ها و ژل‌های مختلف. علاوه بر همه این‌ها، زمانی که دچار سردرد شدید، می‌توانید محصولات حاوی منتول را به صورت موضعی بر روی پیشانی ماساژ دهید تا درد شما تسکین یابد.

شرایط ایمنی و نگهداری منتول

علی رغم فواید بسیاری که این ماده دارد، ممکن است در برخی موارد خطرناک تلقی شود و در مجموع نیازمند مراقبت‌های خاصی است. برای مثال در بدن بعضی از افراد می‌تواند واکنش های آلرژیک تنفسی یا حساسیت‌های پوستی را به همراه داشته باشد. حتی می‌تواند چشم، پوست و مجاری تنفسی برخی از افراد را تحریک کند. علاوه‌بر موارد گفته شده، خاصیت‌های سم‌شناسی این ماده هنوز کاملا مورد بررسی قرار نگرفته است. اگر این ماده به چشم شما برخورد کند ممکن است آن را با آسیب‌های جدی رو به رو کند. در این صورت، بلافاصله چشم‌ها را با آب زیاد به مدت 15 دقیقه بشویید و کمک‌های پزشکی دریافت کنید. در صورت برخورد با پوست نیز تمام این کارها را انجام دهید، لباس‌ها و کفش‌های آلوده را در آورید و بشویید. از بلع و استشمام منتول جدا خودداری کنید.

شرایط نگهداری

منتول خیلی کم در آب محلول است و بین 42 تا 45 درجه سانتی‌گراد ذوب می‌شود. از آنجایی که این ماده بسیار فرار است، بسته بندی باید وکیوم و پلمپ باشد. دمای نگهداری از آن نباید بالاتر از 30 درجه سانتی‌گراد باشد. مکانی که این ماده در آن قرار دارد باید تهویه خوب و مناسبی داشته باشد و از مواد ناسازگار با فاصله زیادی قرار گیرد.

سوالات متداول

• برای حذف ترکیبات نامطلوب در تولید منتول از چه موادی استفاده می‌شود؟

از کاستیک سودا و اسید بوریک برای حذف ترکیبات نامطلوب در تولید منتول استفاده می‌شود.

• از منتول در تولید چه محصولاتی استفاده می‌شود؟

منتول در موارد زیادی به کار می‌رود از جمله تولید خوشبو کننده‌های دهان، برخی سالادها، آبنبات، آدامس، دهان‌شویه، نوشیدنی‌ها، خمیر دندان، قطره سرفه، کرم و لوسیون‌های ضد خارش، اسپری تنفسی، قرص‌های مکیدنی، پماد‌های ضد احتقان بینی، کرم‌ها و لوسیون‌های کاهش درد.

• این ماده به طور طبیعی در چه موادی وجود دارد؟

این ماده به طور طبیعی در گیاهانی مثل نعنا، پونه و اکالیپتوس یافت می‌شود.

• استفاده زیاد از منتول، چه عوارضی دارد؟

بلعیدن بیش از 10 گرم منتول سمیت ایجاد می‌کند. ممکن است استفاده از کرم‌ها، پمادها و حتی اسپری‌های حاوی آن نیز سبب ایجاد مشکلات پوستی، اشکال در تنفس، تورم دهان، صورت و یا اشکال در بلع شود.

• منتول در درمان چه بیماری‌هایی استفاده می‌شود؟

معمولا از آن جهت درمان درد مفاصل و عضلات در بیماری‌هایی مانند روماتیسم، آرتریت و پیچ خوردگی استفاده می‌کنند. همچنین به علت خاصیت خنک کنندگی، به عنوان عامل ضد تحریک و از بین برنده التهاب پوستی استفاده می‌شود.

• استفاده از منتول چه مزایایی دارد؟

استفاده از این ترکیب باعث بهبود عملکرد کبد، درمان سرماخوردگی و آنفولانزا، درمان مشکلات پوستی و تنفسی، تب بر، ضد سرطان، آنتی باکتریال، تقویت حافظه، کاهش سردرد، درمان افسردگی و استرس، کاهش وزن، درمان سندروم روده تحریک پذیر و … می‌شود.

• مکانیسم اثر منتول به چه شکل است؟

این ماده باعث  تحریک پایانه نورون‌های حسی سرما می‌شود که نتیجه آن احساس سرما می‌باشد. استفاده از آن بر روی پوست باعث گشاد شدن رگ‌ها، احساس سرما و از بین رفتن درد می‌گردد.

نتیجه‌گیری

منتول به دلیل فواید بسیاری که دارد، به صورت مفصل در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. در نوشتن این مقاله سعی شده است که به صورت کاملا مبسوطی توضیح داده شود که منتول چیست و چه کاربردهایی دارد. همچنین کاربردهای خاص آن در صنایع دارویی و آرایشی و بهداشتی به دلیل اهمیت بسیار به صورت جداگانه ذکر شد. شرایط ایمنی و نگهداری از این ماده نیز برای احتیاط بیشتر هنگام مواجهه با این ماده، شرح داده شد.