یکی از مواد پرکاربردی که از دیرباز موارد استفاده رایجی داشته است، مورفولین نام دارد. مورفولین اغلب در کارهای مختلفی مانند نظافت مکان‌های مختلف، تولید لاستیک برای انواع وسایل‌ها، ساخت و ساز، گرمایش، سرمایش، مراقبت شخصی، کشاورزی و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال ماده‌ای بسیار ناشناخته است که منابع محدودی درباره آن می‌نویسند. این ماده بی رنگ، به سادگی قابل حل شدن است، اما تشخیص آن کار ساده‌ای نیست. در ادامه مطلب قصد داریم به سوال مورفولین چیست و چه کاربردهایی دارد، پاسخ دهیم و تمام جوانب آن را به طور دقیق بسنجیم.
فهرست مطلب
مورفولین چیست و چگونه ساخته شده است؟
در واقع مورفولین (Morpholine) ترکیبی از آمین اتر، مشتق از آمونیاک و نیتروژن است. در اواخر دهه 1800 توسط لودویگ کر، یک شیمیدان ماهر آلمانی ساخته شده است. روش‌های مختلفی برای به وجود آوردن این ماده وجود دارد که در ادامه دوتا از رایج‌ترین آن‌ها را برایتان توضیح خواهیم داد. با ترکیب اتر و آمونیاک خشک بدون آب، یک حلال شیمیایی سازگار به وجود می‌آید. این مواد شیمیایی در دمای 50 درجه سانتی‌گراد گرم می‌شوند (اما جوش نمی‌آیند). به مدت یک روز کامل (24 ساعت) با یکدیگر نگهداری می‌شوند. در یک ظرف کاملاً مهر و موم شده از آن جایی که ظرف شیمیایی مورد نظر کاملاً سفت و سخت با دری بسته است، در نتیجه هنگام وقوع واکنش‌های شیمیایی و حرارتی، حجم مخلوط افزایش نمی‌یابد. در نهایت زمانی که ظرف را باز می‌کنید، آمونیاک اضافی تخلیه شده و واکنش کلرید آمونیوم و مورفولین را پشت سر می‌گذارد. در آخر هم شاهد تقطیر مورفولین از محلول خواهیم بود. باید بدانید که این ماده به صورت مایع است و هیچ رنگی ندارد. حالت روغنی و رطوبت‌گیر آن موجب سنگینی مورفولین از هوای اطراف می‌شود. یکی دیگر از روش‌های تولید آن بدین شکل است که مورفولین در صنعت به وسیله دهیدراته شدن (آب زدایی) دی اتانول آمین با اسید سولفوریک (H2SO4) تولید می‌شود.
خواص مورفولین
از خواص این ماده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
| فرمول مولکولی | C4H9NO |
| جرم مولی | 87.1 g/mol |
| شکل ظاهری | مایع بی رنگ |
| چگالی | 1.007 g/cm3 |
| دمای ذوب | -5 °C |
| دمای جوش | 129 °C |
| نقطه اشتعال | |
| حلالیت در آب | انحلال پذیر |
کاربردهای مورفولین
تقریبا 40% از این ترکیب تولیدی در مواد شیمیایی لاستیکی، 30% بازدارنده‌های خوردگی، 5% واکس و پولیش، 5% روشن کننده‌های نوری و 20% کاربردهای دیگر استفاده می‌شود. در ادامه موارد دقیق‌تری را بررسی خواهیم کرد.
1) ضد‌زنگ و خوردگی: این ماده برای کاهش خوردگی و زنگ‌زدگی فلزاتی مانند فولاد و قلع مورد استفاده قرار می‌گیرد.
2) جلوگیری از پوسیدگی کاغذ: مورفولین خواص قارچ زدایی دارد که به سادگی از پوسیدن و کپک زدن آن‌ها جلوگیری می‌کند. در نتیجه اغلب کاغذ و مقواها جلد و پوششی از جنس مورفولین دارند تا آسیبی به آن‌ها نرسد
3) محصولات پاک‌کننده: مورفولین به عنوان یک ماده تمیز کننده و روشن‌کننده به پاک‌کننده های بسیار سنگین افزوده خواهد شد تا شاهد نتیجه بهتری باشید. و همچنین به عنوان یک مهارکننده خوردگی در مواد شوینده استفاده می‌شود.
4) افزایش قوام وکس: همچنین مورفولین به عنوان یک امولسیفایر به موم‌ها و پولیش‌های صنعتی افزوده می‌شود و موجب افزایش قوام آن‌ها خواهد شد تا در طول استفاده نیز ماندگاری خود را به طور کامل حفظ کنند.
5) درزگیرها: از مورفولین به عنوان یک ماده فعال پایه رزین برای ساخت جوهرها، پوشش‌‌های مختلف و چسب‌‌های متفاوت استفاده می‌شود. همچنین به عنوان یک تسریع کننده قوی برای ولکانیزه کردن مواد لاستیکی مانند درزگیرها عمل خواهد کرد.
6) از بین بردن کف حین تولید کاغذ: هنگامی که کاغذ تولید می‌شود، به وجود آمدن کف جزوی از فرآیند آن است. مورفولین به کاهش و از بین رفتن آن در کارخانه‌های کاغذسازی کمک می‌کند تا تولید کاغذ با سرعت بالاتری شکل گرفته و شاهد نتیجه بهتری باشید.
7) خنک کردن فلزات حین ماشین‌کاری: ممکن است مورفولین را برای روان و خنک کردن سیالات استفاده کنند؛ زیرا هنگام ماشین کاری، فلزات ممکن است بیش از حد داغ شوند و نتیجه نامطلوبی را به وجود بیاورند. بنابراین با سرد کردن فلزات می‌توانید به سادگی آن را آسیاب و به قطعات مورد نظر خود تبدیل کنید.
8) سیستم‌های گرماشی و سرمایشی: برخی از سیستم‌های گرمایشی توسط حرکت مایعات گرم، حرارت و گرما را انتقال می‌دهند. وجود مورفولین در چنین سیستم‌هایی آلودگی اسیدی را از بین برده و موجب تثبیت مایعات انتقال حرارت خواهد شد. این کار از آسیب دیدن سیستم اصلی توسط مایعات انتقال دهنده گرما به سادگی جلوگیری می‌کند.
از دیگر کاربردهای آن می‌توان در تهیه داروها مانند مسکن‌ها، بی‌حس کننده‌های موضعی، محرک های تنفسی، ضد اسپاسم و غیره نام برد. همچنین از مشتقات آن در نساجی به عنوان نرم کننده الیاف سلولزی، مواد تشکیل دهنده حمام ریسندگی ابریشم مصنوعی و غیره استفاده می‌شود. محصولات آرایشی مانند نرم کننده‌های مو، دئودورانت‌ها، شامپوها، کرم‌های آرایشی، تثبیت کننده‌ها، آنتی اکسیدان‌ها، دهانشویه‌ها و غیره میتواند حاوی ترکیبات این ماده باشد.
شرایط ایمنی مورفولین
مورفولین به عنوان یک ماده خورنده شناخته می‌شود که هنگام تماس با چشم و پوست موجب تحریک شدن آن‌ها می‌شود و حتی در صورت عدم درمان سریع، ممکن است باعث کوری و مرگ نیز شود. همچنین از آن جایی که از طریق استنشاق سمی است، مجرای تنفسی شما را نیز بسیار حساس می‌سازد و تحریک می‌کند. به همین دلیل است که باید هنگام حمل و نقل و استفاده از آن بسیار مراقب باشید و تمام نکات ایمنی را رعایت کنید.
1) در صورت تماس با چشم: چشم‌هایتان را با آب بسیار زیاد حدود ۱۵ دقیقه شست و شو دهید و بلافاصله به پزشک متخصص مراجعه کنید.
2) در صورت تماس با پوست: پوست خود را با آب بسیار زیاد برای ۱۵ دقیقه بشویید و سپس با پانسمان تمیز پوست را بپوشانید تا آلوده نشود. در ادامه هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کنید.
- هشدار: از هیچ گونه پماد بر روی پوست استفاده نکنید.
3) در صورت بلع مورفولین: اگر به طور اتفاقی این ماده را بلعیدید، تنها باید هرچه سریع‌تر به بیمارستان مراجعه کنید.
- هشدار: به هیچ عنوان مصدوم را وادار به استفراغ نکنید.
شرایط نگهداری مورفولین
مورفولین را در محیط خشک، خنک، دارای تهویه مناسب و به دور از نور مستقیم خورشید نگهداری کنید. همچنین باید مورفولین را در ظروف اصلی با درب کاملا بسته شده و به دور از مواد ناسازگار و منابع قابل احتراق نگهداری کنید.
نتیجه‌گیری
مورفولین ماده ای بسیار کاربردی در صنعت است که با فرمول شیمیایی خاص خود، کمک شایانی به صنعتگران در سراسر دنیا کرده است. اما لازم است نکات ایمنی را حین استفاده و حمل و نقل آن رعایت کنید و در صورت برخورد با گاز یا مایع مورفولین، سریعا به پزشک متخصص مراجعه کنید تا موجب آسیب‌های بیشتری نشود. ما در این مقاله توضیح دادیم مورفولین چیست و چه کاربردهایی دارد.
