پتاسیم یٌدید یک ترکیب شیمیایی معدنی و ترکیب آن بی‌رنگ مایل به سفید است. این ماده به صورت کریستال‌های مکعبی یا دانه‌های سفید و پودر مانند دیده می‌شود. مزه آن به شدت تلخ و شور است و یکی از مهم‌ترین و کارآمدترین دارو‌ها محسوب می‌شود. در فهرست داروهای ضروری سازمان بهداشت جهانی، جزو اصلی‌ترین داروهاست. ما در این مقاله در نظر داریم در قدم اول در رابطه با نحوه تولید این ماده و واکنش‌های شیمیایی آن توضیحاتی بدهیم. سپس در باب خواص فیزیکی و شیمیایی آن، مواردی را برشمریم. امیدواریم این مقاله شما را در پیدا کردن پاسخِ سوال پتاسیم یٌدید چیست و چه کاربردهایی دارد یاری دهد.
فهرست مطلب
نحوه تولید و واکنش شیمیایی تولید پتاسیم یٌدید
فرمول شیمیایی پتاسیم یٌدید (Potassium iodide) به صورت KI نمایش داده می‌شود. این ماده به عنوان نمک متال هالید، پیوندی یونی بین کاتیون پتاسیم (K+) و آنیون یٌدید (I–) دارد. نحوه تولید آن بدین شکل است که یٌد و ترکیب هیدروکسید پتاسیم با هم مخلوط می‌شوند.
6 KOH + 3 I2 → 5 KI + KIO3 + 3 H2O
محلول بدست آمده را حرارت می‌دهند تا غلیظ شود. بعد به آن پودر زغال اضافه کرده و به خوبی مخلوط می‌کنیم. مخلوط تا زمان خشک شدن کامل تبخیر می‌شود و بعد از آن، آتش می‌زنیم. زغال سبب می‌شود که یٌدات به یٌدید تبدیل شده و تمامی یٌدیدها نیز به صورت یٌدید پتاسیم در می‌آید. جامد باقی مانده با آب خیس شده فیلتر می‌شود و تا غلطت مناسب تبخیر می‌شود.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی پتاسیم یٌدید
اکنون خواص فیزیکی و شیمیایی این ماده پرکاربرد را بررسی می‌کنیم:
-
خواص فیزیکی پتاسیم یٌدید
| فرمول شیمیایی | KI |
| شکل ظاهری | کریستال جامد سفید |
| جرم مولی | 166 g/mol |
| دمای ذوب | 681 °C |
| دمای جوش | 1330 °C |
| چگالی | 3.13 g/cm3 |
| حلالیت در آب | 128 g/100ml |
-
خواص شیمیایی پتاسیم یدید
یک ماده اکسید کننده، داخل یک ترکیب یٌدید پتاسیم می‌شود و آن را به مولکول I2 اکسید می‌کند. یکی از این واکنش‌ها این‌گونه است:
2KI + Cl2 → 2 KCl + I2
در ترکیباتی که به منبع یٌدید نیاز دارند تا واکنش‌های سنتز آلی را شکل دهند، از این ترکیب استفاده می‌شود.
واکنش پتاسیم یٌدید با آب اکسیژنه
این واکنش جز آزمایش‌های بسیار محبوب در میان علاقه‌مندان به شیمی است در این واکنش محصول به شکل حباب‌های بهم پیوسته و ریز از محلول جدا می‌شود که به خمیر دندان فیل شناخته می‌شود.
H2O2 (aq) + I– (aq) → H2O (l) + OI– (aq)
H2O2 (aq) + OI– (aq) → H2O (l) + O2 (g) + I– (aq)
کاربردهای پتاسیم یٌدید
1. در صنعت داروسازی
همانطور که گفته شد، کاربرد اصلی این ماده در صنعت داروسازی است. پتاسیم یٌدید مانع این می‌شود که یٌد رادیواکتیو جذب شود و با این کار از تیروئید محافظت می‌کند. زمانی که از پتاسیم یٌدید استفاده می‌کنید، یٌد غیر رادیواکتیو، تیروئید شما را پر می‌کند. در نهایت تیروئید تا 24 ساعت نمی‌تواند هیچ نوع یٌدی را جذب کند. آن مقدار یٌدی که اضافه است، فرقی نمی‌کند که غیر رادیواکتیو یا اکتیو باشد؛ در هر صورت با ادرار از بدن دفع می‌شود. از این طریق خطر ابتلا به سرطان تیروئیدی که از یٌد رادیواکتیو ناشی می‌شود، به طور قابل چشم‌گیری کاهش می‌یابد.
2. مکمل‌های غذایی
از پتاسیم یٌدید در رژیم غذایی انسان به عنوان یک مکمل بهره می‌برند و همین نقش را در خوراک دام نیز ایفا می‌کند. این ماده به نمک مورد استفاده انسان‌ها افزوده می‌شود و آن را یٌددار می‌کند. این مورد خصوصا در مناطقی که از غذاهای دریایی کمتر بهره‌مند می‌شوند، اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا مقدار خاصی از یٌد باید برای حفظ سلامتی مصرف شود.
3. وقایع هسته‌ای
زمانی که اتفاقات هسته‌ای رخ می‌دهد و شرایط اضطراری پیش می‌آید، باید از غدد تیروئید در برابر ورود ید رادیواکتیو محافظت کرد. برای این کار از پتاسیم یدید استفاده می‌شود. سازمان غذا و داروی ایالات متحده در سال 1982 این نقش یدید پتاسیم را تایید کرد. زمانی که بر اساس یک حمله یا رویداد تصادفی بمب هسته‌ای در یک نیروگاه ریزش می‌کند، رادیونوکلئیدهایی آزاد می‌شوند. از میان این مواد یٌد 131 بسیار خطرناک است؛ به ویژه برای غده تیروئید. در نهایت و در بدترین حالت موجب می‌شود که خطر ابتلا به سرطان تیروئید بالا می‌رود.
مصرف پتاسیم یٌدید برای محافظت از غده تیروئید، زمان خاص و مشخصی دارد. با توجه به آنچه که سازمان بهداشت جهانی در تحقیقی معتبر منتشر کرده است، بهترین زمان برای کسب بیشترین سود از آن، کمتر از 24 ساعت قبل از قرار گرفتن در معرض این ماده و در بیشترین حالت 2 ساعت بعد از قرار گرفتن در معرض آن است. اگر 24 ساعت از برخورد با این مواد بگذرد پتاسیم یٌدید بر تیروئید شما تاثیری نخواهد گذاشت.
4. از کاربردهای دیگر آن می‌توان به این موارد هم اشاره کرد:
- رنگ
- صابون سازی
- در فیلم برداری
- روغن‌های روانکار
- در پایدارکننده حرارتی نایلون ۶ و ۶
- افزودنی به نمک خوراکی به عنوان منبع یٌد
- درمان برخی عفونت‌های قارچی مانند sporotrichosis
- ضدعفونی‌کنندهای انسانی و دامی نظیر گلیسیرین یٌده
شرایط ایمنی و نگهداری از پتاسیم یٌدید
رعایت موارد ایمنی در ارتباط با آن است. اگر دوز بالایی از این ماده تجویز شود باید بسیار محتاط بود؛ زیرا ممکن است باعث پدیده‌ای به نام جود بیسدو شود و تیروئید شما را کم کار کند. همچنین افرادی که به واسکولیت و درماتیت مبتلا هستند و در نتیجه به یٌد حساسیت دارند، به هیچ عنوان نباید از پتاسیم یٌدید استفاده کنند. از خوردن یٌدید پتاسیم خودداری کنید زیرا این ماده موجب مسمومیت شدید شما می‌شود. یکی دیگر از نکاتی که باید به آن توجه کنید برخورد این محلول شیمیایی با پوست باعث سوزش و خوردگی بالا می‌گردد. تماس یٌدید پتاسیم با چشم سبب سوزش چشم می‌شود.
هنگام حمل و نقل این ماده باید از تهویه مناسب استفاده کنید و مراقب باشید که گرد و غبار زیادی تولید و جمع نشود. همچنین مراقب باشید تا پتاسیم یٌدید با پوست، چشم و لباس شما برخورد نکند. از آن باید در ظروفی که درِ آن‌ها به طور کامل و بسیار محکم بسته شده است، به دور از نور مستقیم خورشید و در محلی خشک و خنک نگهداری شود و از نگهداری هر گونه اسید یا باز قوی و اکسیدکننده قوی مایع در کنار آن جلوگیری شود. این ترکیب برخلاف یٌدات پتاسیم به نور مستقیم و رطوبت حساس بوده و غالباً تحت چنین شرایطی به یٌد مولکولی اکسید می‌گردد و رنگ آن از سفید به زرد کم رنگ تغییر می‌یابد.
سوالات متداول
-
پتاسیم یٌدید چیست و چه فواید درمانی دارد؟
-
عوارض جانبی پتاسیم یٌدید چیست؟
-
چگونه می‌شود تشخیص داد پتاسیم یٌدید کهنه شده است؟
-
یٌدید پتاسیم در بدن چه کاری انجام می‌دهد؟
-
انحلال‌پذیری پتاسیم یٌدید در آب چگونه و چقدر است؟
نتیجه‌گیری
همانطور که مشاهده نمودید، ماده پتاسیم یٌدید به دلیل کاربرد بالایی که در صنایع مختلف، خصوصا صنعت دارو سازی دارد، بسیار حائز اهمیت است. از این رو ما در این مقاله ابتدا خود این ماده و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی آن را ارزیابی کردیم و بیان کردیم که چه واکنش شیمیایی‌ای صورت گرفته و موجب شده است که پتاسیم یٌدید تولید شود و در نهایت برای حساسیت بالای این موضوع، شرایط ایمنی و نگهداری از آن را شرح کردیم. به طور کلی تلاش ما در این مقاله این بوده است که پاسخ پرسش پتاسیم یٌدید چیست و چه کاربردهایی دارد را به بهترین شیوه بیان کنیم.
