امروزه مواد شیمیایی بسیار زیادی وجود دارند که در ساخت مواد مختلف به کار می‌روند. یکی از این مواد پرکاربرد ان‌هگزان است. ان‌هگزان در صنایع مختلف کاربردهای بسیار زیادی دارد. از این ماده به عنوان یک حلال قوی در آزمایشگاه‌ها و دیگر صنایع استفاده می‌شود. برای اینکه بهتر با این ماده آشنا شوید و بدانید که ان‌هگزان چیست، با ما همراه باشید. ما در این مقاله در مورد ان هگزان و ویژگی‌های آن توضیح داده‌ایم.
فهرست مطلب
ان‌هگزان چیست؟
ان‌هگزان یک ترکیب آلی است که از شش اتم کربن درست شده است. فرمول مولکولی آن نیز C6H14 است. ان‌هگزان ماده‌ای بی‌بو و بی‌رنگ است. این ترکیب شیمیایی به شکل آلکان در آب حل نمی‌شود ولی قابلیت انحلال در اتانول و کلروفرم دارد به همین علت نباید آن را با سیکلو هگزان اشتباه گرفت. ان‌هگزان به عنوان حلالی غیرقطبی، نسبتاً ایمن و تا حد زیادی غیر واکنشی شناخته می‌شود. قیمت ان‌هگزان نسبتاً ارزان است و به راحتی تبخیر می‌شود. این ماده با عناوین هگزان، نرمال هگزان، هیدرید هکسیل و N-Hexane مشهور است. ان‌هگزان در بنزین، چسب‌های مورد استفاده در کفش، محصولات چرمی و چسب سقف به کار گرفته می‌شود.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی ان‌هگزان
ان‌هگزان دارای ویژگی‌های زیر است:
- غیرقطبی
- غیر فعال
- چگالی کمتر از چگالی آب
- اشتعال‌زا (بخارات سنگین‌تر از هوا)
- حلال ارزان و مقرون به صرفه از نطر اقتصادی
| فرمول مولکولی | C6H14 |
| جرم مولی | 86.18 g mol−1 |
| شکل ظاهری | مایع بی رنگ و شفاف |
| بو | نفتی |
| نقطه ذوب | 94.3- °C |
| نقطه جوش | 68.7 °C |
| چگالی | 654.8 mg mL-1 |
| فشار بخار | ~17.6 kPa (at 20 °C) |
| ضریب شکست | 1.375 |
| انحلال پذیری در آب | 9.5 mg L-1 |
| گرانروی | 0.294 mPa s |
نحوه تولید ان‌هگزان
تولید ان‌هگزان در پالایشگاه‌های نفتی انجام می‌شود. ان‌هگزان از نفت خام به دست می‌آید. کیفیت این ماده و نحوه تولید آن کاملاً به نوع نفت و محدودیت‌های پالایش بستگی دارد. نفتی که برای تولید ان‌هگزان استفاده می‌شود هم میتواند نفت خام باشد و هم نفت اصلاح شده (بنزن، تولوئن یا زایلن). این ترکیب را می‌توان از منبع مناسب توسط غربال مولکولی جدا یا از ضایعات نیشکر با استفاده از کاتالیزورهای ویژه سنتز کرد.
به طور دقیق‌تر به روش‌های زیر می‌توان این ماده را تهییه کرد :
1-تهییه این ماده از طریق تفکیک عناصر فرار از هیدروکربن‌های سنگین‌تر بر اساس تعادل فازی بین حالت مایع و گاز
2-جداسازی خرید هگزان از سایر هیدروکربن‌ها بر اساس تفاوت در نقطه‌جوش آن‌ها
سمی بودن ان‌هگزان
افرادی که نمی‌دانند ان‌هگزان چیست ، خوب است بدانند که این ماده نسبتاً سمی است. هر چند که میزان سمی بودن آن کم است اما به هر حال میتواند شما را مسموم کند. قرار گرفتن در معرض گاز این ماده میتواند باعث ایجاد حالت سرخوشی خفیفی شود. بعد از آن نیز خواب آلودگی شدیدی می‌آورد. بسته به کیفیت ان‌هگزان ممکن است دچار سردرد و حالت تهوع نیز شوید. قرار گرفتن به طور طولانی مدت در معرض ان‌هگزان نیز میتواند معایب بسیار زیادی داشته باشد. عوارض قرار گیری طولانی مدت معمولاً در بین کارگران صنایع تولیدی کیف، کفش، مبلمان‌سازی و خودروسازی دیده شده است.
در پاسخ به سؤال ان‌هگزان چیست و عوارض قرارگیری طولانی مدت در معرض آن چیست، باید گفت که ان‌هگزان در طولانی مدت باعث ایجاد حس گزگز و گرفتگی در بازوها و پاها می‌شود. بعد از کمی گرفتگی عضلات نیز دچار ضعف عضلانی می‌شوید. در موارد بسیار شدید دیده شده است که ان‌هگزان باعث آتروفی عضلانی نیز شده است. همچنین در مواردی نادر گزارش شده افرادی که به طور طولانی مدت در معرض این ماده بوده‌اند، بعد از مدت هماهنگی حس بویایی و بینایی خود را از دست داده‌اند.
عوارض ان‌هگزان برای حیوانات
افرادی که در محل کار خود از حیوانات نگهداری می‌کنند و خوب نمی‌دانند که ان‌هگزان چیست و چه عوارضی دارد، باید بدانند که ان‌هگزان برای حیوانات نیز سمی است. ان‌هگزان میتواند به سیستم عصبی محیطی و سپس به سیستم عصبی مرکزی حیوانات نفوذ کند و به آن‌ها آسیب برساند. در اصل، خود هگزان سمی نیست. این مشکل به دلیل وجود یکی از متابولیت‌های آن به نام هگزان -2.5- دیون با فرمول شیمیایی C6H10O2 است.
ان‌هگزان از دیدگاه سازمان‌های رسمی
درباره اینکه هگزان چیست و چه عوارضی میتواند برای انسان داشته باشد تاکنون توسط هیچ مبنع معتبری اطلاعی داده نشده است و تمامی موارد بیشتر مشاهدات عینی هستند. اما در سال 1994 این ماده در فهرست مواد شیمیایی سمی اضافه شد. در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم نیز تعدادی انفجار به دلیل احتراق گاز و آتش گرفتن ان‌هگزان گزارش شده است. تنها منبع رسمی‌ای که درمورد خطرناک بودن این ماده هشدار داده، آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده بوده است. در سال 2001 این سازمان به دلیل سرطان‌زا بودن این ماده، ان‌هگزان را به عنوان ماده‌ای خطرناک معرفی کرد.
موارد استفاده ان‌هگزان
- به عنوان حلال، تینر رنگ و محیط واکنش شیمیایی نیز مورد استفاده است.
- جهت استخراج ترکیبات ناقطبی و کالیبراسیون دستگاه‌ها استفاده می‌شود.
- در گذشته به عنوان تغییردهنده ماهیت در برخی از الکل‌ها استفاده می‌شده است.
- از این ماده به عنوان یک حلال غیرقطبی در فرآیند کروماتوگرافی نیز استفاده می‌شود.
- در خودروسازی به عنوان عامل تنظیم‌کننده چگالی در شکل‌گیری لاستیک‌ها استفاده می‌شود.
- در داروسازی به عنوان عامل کمک‌کننده در شکل‌گیری شکل هندسی قرص‌ها به کار برده می‌شود.
- به عنوان عامل‌دمنده در تولید فوم پلی یورتان، فوم پلی‌اتیلن ترافتالات و پلاستیک آکریلیک به کار برده می‌شود.
- از ان‌هگزان برای تمیز کردن و چربی‌زدایی نیز می‌توان استفاده کرد. این ماده در تمیزکردن گریس عالی عمل می‌کند.
- اولین و متداول‌ترین شیوه استفاده از ان‌هگزان، گرید تجاری آن است که از آن در ساخت چسب برای تولید محصولاتی مثل کفش، کیف و دیگر وسایل چرمی و به عنوان جلادهنده استفاده می‌شود. همچنین در چسب‌هایی که برای سقف به کار گرفته می‌شوند، از ان‌هگزان استفاده می‌کنند.
- ان‌هگزان میتواند برای استخراج روغن‌های خوراکی نیز مورد استفاده قرار بگیرد. برای مثال در تولید روغن‌های کانولا و سویا از ان‌هگزان استفاده می‌شود تا بتوان روغن را از دانه روغنی استخراج کرد.
- کاربرد دیگر این ماده در آزمایشگاه‌ها است. کسانی که در آزمایشگاه‌ها کار می‌کنند، از ان‌هگزان برای استخراج آلاینده‌های روغن و گریس از آب و خاک استفاده می‌کنند. همچنین از آن‌جایی که ان‌هگزان را نمی‌توان به راحتی پروتون‌زدایی کرد، آن را برای واکنش‌هایی که در آن از بازهای بسیار قوی استفاده می‌شود به کار می‌گیرند. برای مثال بوتیل لیتیم‌ها معمولاً به صورت هگزان ارائه می‌شوند.
- در صنعت چاپ از این ماده، به عنوان تمیزکننده و در برخی از فرمولاسیون‌های جوهر از آن استفاده می‌شود. زیرا، این حلال زود تبخیر و ناقطبی است.
همچنین از دیگر استفاده‌های آن در صنعت می‌توان به این مورد هم اشاره کرد:
- عوامل آبکاری
- عامل خشک کننده
- مواد شیمیایی آزمایشگاهی
- افزودنی‌های رنگ و پوششی
- سیال عملکردی در سیستم‌های بسته
- بازدارنده‌ی خوردگی و عوامل ضد رسوب
شرایط نگهداری و بسته‌بندی ان‌هگزان
- هنگام حمل و نقل از پلمپ بودن درب آن‌ها مطمئن شوید.
- در صورت آتش‌سوزی از اسپری آب و فوم برای خاموش کردن آن کمک بگیرید.
- N-هگزان در دو گرید دارویی و صنعتی در بشکه‌های 220 لیتری به بازار عرضه می‌شود.
- دمای نگهداری این محصولات بسیار مهم است پس جوانب ایمنی در نظر بگیرید. (حداق دمای اتاق)
- در محل نگهداری این مواد از روشن کردن شعله آتش، سیگار، جرقه و سایر منابع احتراق خودداری کنید.
- محلول مورد نظر را در محیطی خشک، دور از رطوبت و نور خورشید نگه دارید و محل مورد نظر باید تهویه مناسب داشته باشد.
- ترکیب مورد نظر در صورت قرار گرفتن در محیطی با غلظت O2 بالا ممکن است منفجر شود، پس در انبار کردن آن دقت لازم انجام دهید که درکنار کپسول گازهایی با قدرت اکسندگی بالا قرار نگیرد.
نتیجه‌گیری
ان‌هگزان یکی از ماده‌های شیمیایی پرکاربرد در صنایع مخلتف است. از صنایعی مثل کیف و کفش‌سازی گرفته تا آزمایشگاه‌ها از این ماده استفاده‌های مختلفی می‌کنند. برای اینکه بهتر با این ماده پرکاربرد آشنا شوید و بدانید که ان‌هگزان چیست، ما در این مقاله در مورد آن صحبت کردیم. در این مقاله در مورد ویژگی‌های این ماده توضیح دادیم و به تمامی نکاتی که لازم است بدانید اشاره کردیم.
