پلی سوربات یک ترکیب خاص است که از آن در تولید لوازم آرایشی، بهداشتی، مواد غذایی و صنایع دارویی استفاده میشود. وجود آن در محصولات مختلف علاوه بر حفظ بافت محصول و بهبود کیفیت آن موجب افزایش ماندگاری محصولات تولید شده میشود. به عبارت دیگر این ماده نقش مهمی در صنایع مختلف دارد و بسیار کارآمد است. برای آشنایی بیشتر با کاربردهای پلی سوربات تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
فهرست مطلب
پلی‌سوربات چیست؟
پلی‌سوربات یک ماده مراقبت از پوست است که در لوازم آرایشی و محصولات مراقبت شخصی برای بهبود بافت محصولات استفاده میشود. این ماده به عنوان یک سورفکتانت، امولسیفایر و حل کننده استفاده میشود و به تولید محصولات مراقبت از پوست صورت و بدن که باید بافت لطیف و نرمی داشته باشند کمک می‌کند. از آن‌جایی که بافت محصول عمدتا با حس لامسه ارتباط مستقیم دارد، داشتن بافت لطیف که موجب قرار گرفتن محصول بر روی پوست به صورت یکنواخت میشود، اهمیت بسیاری دارد. پلی‌سوربات از اتوکسیلاسیون مولکولی به نام سوربیتان تولید میشود. سوربیتان شکل دهیدراته سوربیتول یک الکل قندی است که به طور طبیعی در برخی از میوه‌ها وجود دارد. اتوکسیلاسیون یک واکنش شیمیایی است که در آن اکسید اتیلن به یک بستر مثل ردسوربیتان اضافه میشود. این مایع معمولا به صورت مایع زرد رنگ غلیظ و محلول در آب به دست می‌آید.
انواع پلی‌سوربات
کاربردهای پلی‌سوربات با انواع آن ارتباط مستقیم دارد. همانطور که گفته شد، پلی‌سوربات‌ها از سوربیتان اتوکسیله (مشتقات سوربیتول) استریل شده با اسیدهای چرب به دست می‌آیند و معمولاً به صورت مایع روغنی شکل هستند. به طور کلی این ماده به 4 گروه زیر تقسیم میشود:
- پلی‌سوربات 20 (پلی اکسی اتیلن (20) سوربیتان مونولورات)
- پلی‌سوربات 40 (پلی اکسی اتیلن (20) سوربیتان مونوپالمیتات)
- پلی‌سوربات 60 (پلی اکسی اتیلن (20) سوربیتان مونو استئارات)
- پلی‌سوربات 80 (پلی اکسی اتیلن (20) سوربیتان مونولئات)
عدد کنار قسمت پلی‌سوربات‌ها نشان دهنده نوع اسیدچرب مرتبط با بخش پلی اکسی اتیلن سوربیتان مولکول است. مونولاورات با 20، مونوپالمیتات با 40، مونو استئارات با 60 و مونولئات با 80 نشان داده میشود. عدد 20 بعد از قسمت "پلی اکسی اتیلن" به تعداد کل گروه‌های اکسی اتیلن -(CH2CH2O)- موجود در مولکول اشاره دارد. این پلی‌سوربات‌ها متعلق به کلاس امولسیفایرها هستند و معمولاً در تهیه دارو یا مواد غذایی خاص مثل سس سالاد، بستنی، شکلات‌ها، محصولات پخته شده و شیرینی پزی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
کاربردهای پلی‌سوربات
پلی‌سوربات 20
نام تجاری آن توئین 20 است، از سوریستول، یک الکل طبیعی قندی به دست می‌آید. این ماده نسبتا غیر سمی و پایدار است؛ بنابراین می‌توان از آن به عنوان امولسیفایر، در تعدادی از محصولات خانگی و دارویی استفاده کرد. توئین 20 به عنوان یک عامل مرطوب کننده خوب عمل می‌کند؛ به همین دلیل از آن در مواد غذایی و قطره‌های دهانی طعم‌دار استفاده می‌کنند. در کاربردهای بیوشیمیایی، از پلی‌سوربات 20 به عنوان عامل شست و شو و حل کننده پروتئین‌های غشایی استفاده میشود. علاوه بر این، در بخش داروسازی، به عنوان یک ماده کمکی به تثبیت امولسیون‌ها و سوسپانسیون‌ها کمک می‌کند. طبق تحقیقات انجام شده، این ماده برای استفاده در فرمولاسیون محصولات آرایشی بی‌خطر است.
| فرمول مولکولی | C58H114O26 |
| شکل ظاهری | مایعی ویسکوز زرد متمایل به نارنجی، یا ژل نرم تا خمیر مومی |
| حلالیت | در آب سرد و آب داغ محلول است اما در روغن سبزیجات نامحلول است. |
| جرم مولی | 1227.54 g/mol |
| چگالی | 1.1 g/mL (approximate) |
| دمای جوش | > 100 °C |
پلی‌سوربات 60
کاربردهای پلی‌سوربات 60 کمی متفاوت‌تر از نوع 20 آن است. پلی‌سوربات 60 یک ترکیب چند ترکیبی مصنوعی است که میتواند به عنوان سورفکتانت، امولسیفایر، حل کننده، تثبیت کننده در مواد غذایی، لوازم آرایشی و محصولات مراقبت شخصی استفاده شود. این ماده به مواد تشکیل دهنده محصولات مبتنی بر آب و روغن کمک می‌کند تا به راحتی ترکیب شوند و در عین حال از جدا شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند. هدف کلی استفاده از پلی‌سوربات 60 در لوازم آرایشی، مخلوط و یک‌دست کردن آب و روغن با یکدیگر است. پلی‌سوربات 60 به عنوان یک سورفکتانت، امولسیفایر، حل کننده و عامل پخش کننده عمل می‌کند. به طور کلی بخشی از کاربردهای پلی‌سوربات 60 در لوازم آرایشی و شوینده‌های بدن عبارتند از:
- از بین بردن کثیفی‌های روی پوست.
- کاهش احساس کشش سطحی روی پوست هنگام استفاده از شامپوها و شوینده‌های بدن.
- پخش مساوی ترکیباتی همچون روغن، عطر و رنگ در محصولاتی بر پایه آب همچون لوسیون‌‌ها، کرم‌‌ها، محصولات مو، محصولات مراقبت از پوست و آرایشی.
طبق بررسی‌های انجام شده پلی‌سوربات 60 برای مصارف گفته شده کاملا بی‌خطر است و توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) و سازمان ایمنی غذای اروپا (EFSA) و همچنین کمیته مشترک FAO/WHO به عنوان یک ماده ایمن در مواد غذایی تایید شده است.
- در روغن‌های معدنی و گیاهی غیرقابل انحلال است.
-در آب، اتانول، اتیل استات و تولوئن قابل انحلال است.
کاربرد پلی‌سوربات 80 نسبت به انواع قبلی آن کمی بیشتر است. این ماده یک سورفکتانت و امولسیفایر غیریونی است که در مواد غذایی به عنوان امولسیفایر برای سس سالاد و شکلات، در لوازم آرایشی، پاک کننده‌های صورت، محصولات مراقبت از مو و پراکنده کردن مواد فعال داروها در صنعت داروسازی استفاده میشود. حلالیت پلی‌سوربات 80 به آن اجازه می‌دهد تا به حل شدن موادی که در شرایط عادی جامد باقی می‌مانند کمک کند. علاوه بر این، در غذاهایی مانند بستنی، پلی‌سوربات 80 تا غلظت 0.5 درصد (v/v) اضافه میشود تا بستنی بافت نرم و لطیفی داشته باشد و مقاومت آن در برابر ذوب شدن افزایش پیدا کند. ویتامین‌ها، قرص‌ها و مکمل‌ها نیز به دلیل ماهیت نگهدارنده، حاوی پلی‌سوربات 80 هستند. همچنین این ماده که یک سورفکتانت غیریونی است، در صابون‌ها و لوازم آرایشی (از جمله قطره‌های چشمی) یا به عنوان حل کننده در دهان‌شویه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
| فرمول مولکولی | C64H124O26 |
| جرم مولی | 1310 g/mol |
| شکل ظاهری | مایع چسبناک کهربایی رنگ |
| حلالیت | محلول در اب، اتانول، روغن پنبه دانه، روغن ذرت، اتیل استات، متانول، تولوئن |
| چگای | 1.06–1.09 g/mL oily liquid |
| دمای جوش | > 100°C |
پلی‌سوربات 60 و 80 بیشترین کاربرد را در تولید انواع نان‌های حجیم، کیک، بیسکوئیت و دسرهای منجمد دارد. وجود این ترکیب در مواد غذایی این چنینی موجب بهبود قدرت، افزایش حجم محصولات پخته شده و افزایش عمر مفید آن‌ها میشود. این ماده شیمیایی علاوه بر اینکه در ساخت لوازم آرایشی مورد استفاده قرار می‌گیرد، در تهیه طیف وسیعی از محصولات در صنایع دارویی، نساجی، فلزکاری و غذایی نیز مورد استفاده قرار گیرد.
پلی‌سوربات در صنایع دارویی
در صنایع دارویی نیز توئین 80 به منظور جذب یا رقیق کردن ماده دارویی به کار می‌رود. همچنین فرمولاسیون‌های آبی مربوط به تزریق وریدی را ثبات بخشیده و به عنوان امولسیفیر در ساخت داروی Amiodarone که داروی کنترل بی‌نظمی تپش قلب است وهم چنین داروهای استروژنی، نیز کاربرد دارد.
عوارض و مضرات پلی‌سوربات 80
در محیط آزمایشگاهی در صورت نشت این ماده، از مواد جاذب استفاده کنید. سپس جاذب را در ظرف دور ریز مناسب قرار دهید و سطح مورد نظر را با آب بشویید. در مورد مصرف این ماده در گرید مواد غذایی، به طور کلی خطری وجود ندارد، اما برخی از عوارض جانبی آن می‌توان به آلرژیک بودن و حساسیت‌های احتمالی این ماده اشاره کرد، به همین علت قبل از مصرف این ماده باید بررسی‌ها انجام شود که حساسیتی وجود نداشته باشد. شاید وجود اتیلن اکسید در این ماده این ترس را ایجاد کند که این ماده هم همانند اتیلن اکسید سرطان‌زاست ولی باید بدانید مقدار این ماده کمتر از 0.2 میلی‌گرم در کیلوگرم است به همین دلیل این ماده بی‌خطر است و این نکته در مورد دی‌اکسین نیز صادق است چون میزان این ماده هم در پلی‌سوربات 5 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم است.
شرایط نگهداری
- از شعله‌های آتش دور نگه داشته شود.
- از وسایل ضد جرقه، ضد انفجار استفاده کنید.
- در مکانی با تهویه مناسب با این ماده کار کنید.
- درب ظرف حاوی این محصول را محکم بسته نگه دارید.
- همیشه بعد از دست زدن به این محصول دست‌ها را بشویید.
- در مکان خشک و خنک نگهداری شود.
سوالات متداول
-
تفاوت توئین 80 و 20 چیست؟
تفاوت در توئین‌ها در تعیین عدد پلی‌سوربات به تعداد گروه‌های چربی دوست این ماده بر می‌گردد که در این ماده این گروه‌ها به اولئیک اسیدها می‌باشد. تفاوت تویین 20 و 80 این است که تویین 20 دارای اسید لوریک و تویین 80 دارای اسید اولئیک می‌باشد.
-
کاربردهای آزمایشگاهی توئین 80 چیست؟
برخی گونه‌های باکتریایی حاوی آنزیم لیپاز هستند که وقتی به مخلوط سوربیتول 80 و فنول قرمز اضافه شوند موجب می‌شوند رنگ محلول تغییر کند. که برای تشخیص وجود فنوتیپ‌ها یا ایزوله‌های این باکتری‌ها به کار می‌رود. توئین 80 در آزمون الایزا نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
-
آیا می‌توان از نوع 80 به جای 20 استفاده کرد؟
بله، پلی‌سوربات 80 در ترکیبات آب بسیار تیره تر از پلی‌سوربات 20 است. این میتواند زیبایی محصول را کمی زشت‌تر از Polysorbate 20 نشان دهد و رنگ محصول را تیره‌تر نشان دهد. اما اگر زیبایی و ظاهر محصول مهم نباشد، استفاده از آن بلامانع است.
جمع‌بندی
در مقاله پیش رو با کاربردهای پلی‌سوربات به طور کامل آشنا شدیم. همانطور که گفته شد این ماده کاربردهای مختلفی در صنایع بهداشتی، داروسازی و مواد غذایی دارد. از جمله مزیت‌های استفاده از آن می‌توان به حفظ بافت محصولات، افزایش عمر مفید آن‌ها و بهبود کیفیت مواد غذایی و بهداشتی اشاره کرد. محصولات نهایی که در تولید آن‌ها از پلی‌سوربات استفاده میشود عاری از ارگانیسم‌های اصلاح شده ژنتیکی و منشا گیاهی هستند؛ بنابراین مصرف آن‌ها نگرانی خاصی در پی نخواهد داشت.
