تفاوت ساکارز، فروکتوز، گلوکز و لاکتوز چیست؟

احتمالا کلمات ساکارز، فروکتوز، گلوکز و لاکتوز به گوشتان خورده است و اصطلاحات آشنایی برایتان هستند. حتی ممکن است بدانید که تمام این مواد، نوعی قند هستند. اما این قندها با هم تفاوت‌هایی دارند. تفاوت آن‌ها چیست؟ و کدام یک برای بدن شما مفیدتر است؟ اثر هر یک بر روی بدن چیست؟ و... با ما همراه باشید تا به معرفی انواع قندها بپردازیم تا شما بدانید که تفاوت ساکارز، فروکتوز، گلوکز و لاکتوز چیست؟

گلوکز، تامین کننده انرژی

گلوکزها با فرمول شیمیایی C₆H₁₂O₆ منبع اصلی تامین انرژی بدن هستند. به عبارتی، سلول‌های بدن برای انجام عملکرد خود به این ماده نیاز دارند. گلوکز همان ماده‌ای است که هنگام صحبت کردن از قند خون به آن اشاره می‌کنیم. کربوهیدرات‌ها یکی از منابع اصلی تامین این ماده در بدن هستند. بدن ما کربوهیدرات را به واحدهای گلوکز تجزیه می‌کند. وقتی سطح گلوکز خون بالا می‌رود، سلول‌های لوزالمعده انسولین آزاد می‌کنند و به سلول‌ها سیگنال می‌دهند که گلوکز را از خون جذب کنند. عسل، غذاهای فرآوری شده، سس‌ها و... معمولا سبب افزایش گلوکز می‌شوند. این ماده، فراوان‌ترین مونوساکارید و یک کربوهیدرات است. گلوکز عمدتاً توسط گیاهان و بیشتر جلبک‌ها، در فرآیند فتوسنتز از آب و دی‌اکسید کربن، با استفاده از انرژی نور خورشید ساخته می‌شود و از آن برای ساخت سلولز در دیواره سلولی، فراوان‌ترین کربوهیدرات در جهان استفاده می‌شود. مونوساکاریدها از یک واحد قند تشکیل شده و بنابراین نمی‌تواند به ترکیبات ساده شکسته شوند. آن‌ها بلوک‌های ساخت کربوهیدرات هستند.

• نحوه اثرگذاری

گلوکز علاوه بر تحریک ترشح انسولین در لوزالمعده، منجر به ترشح دو هورمون لپتین و گرلین نیز می‌شود. لپتین سرکوب کننده اشتها و گرلین افزایش دهنده اشتهاست. مواد غذایی‌ای با شاخص قندخون پایین، مانند غلات و پروتئین‌ها و مواد غذایی با گلوکز کم، گرلین را کاهش می‌دهند و در نتیجه اشتها را تنظیم و حس سیری را متعادل می‌کنند.

• جذب و مصرف گلوکز

گلوکز در داخل پوشش روده کوچک جذب جریان خون شما می‌شود و سپس آن را به سلول‌های شما منتقل می‌کند. گلوکز قندخون را سریعتر از سایر قندها افزایش می‌دهد که باعث تحریک ترشح انسولین می‌شود. انسولین برای ورود گلوکز به سلول‌ها مورد نیاز است. هنگامی که گلوکز درون سلول‌های شما قرار می‌گیرد، بلافاصله برای ایجاد انرژی یا تبدیل به گلیکوژن برای ذخیره در عضلات یا کبد مورد استفاده قرار می‌گیرد. بدن میزان قندخون را کنترل می‌کند. وقتی قندخون کم می‌شود گلیکوژن به گلوکز تقسیم می‌شود و برای استفاده انرژی در خون شما آزاد می‌شود.

فروکتوز، قند میوه

فروکتوز با فرمول شیمیایی C₆H₁₂O₆ اما ساختار متفاوت با گلوکز، قند ساده‌ای است که به طور طبیعی در میوه، عسل، شربت و... وجود دارد. فروکتوز بسیار شیرین است و تقریبا 1.5 برابر از ساکارز یا همان شکر سفید شیرین‌تر است. فروکتوز در طول هضم مستقیما جذب جریان خون می‌شود و بر تولید انسولین یا سطح گلوکز خون تاثیری ندارد؛ در نتیجه، شاخص قندخون آن بسیار پایین است. از این چهار قند، فروکتوز دارای شیرین‌ترین طعم است اما حداقل تاثیر را بر قندخون شما می‌گذارد. در صنایع مختلف غذایی و دارویی به عنوان بهترین جایگزین ساکارز کاربرد دارد. 

• نحوه اثرگذاری

فروکتوز در کبد متابولیزه می‌شود و سطح قندخون پس از مصرف آن به سرعت بالا نمی‌رود. اگر بیش از حد فروکتوز بخورید، کبد نمی‌تواند آن را با سرعت کافی پردازش کند و در نتیجه، چربی‌هایی می‌سازد که به عنوان تری‌گلیسیرید ذخیره می‌شوند. مصرف زیاد فروکتوز ممکن است در استفاده بدن از انسولین و سرکوب گرلین اختلال ایجاد کند و منجر به افزایش اشتها شود. پیش از ادامه معرفی انواع قندها خوب است بدانید که بیماران دیابتی می‌توانند مقادیر متوسط ​​میوه و فروکتوز را استفاده کنند. پژوهش‌ها اثرات مضری را در نتیجه استفاده از فروکتوز اثبات نکرده‌اند.

• جذب و استفاده از فروکتوز

جذب فروکتوز مانند گلوکز است.سطوح قندخون را بطور تدریجی نسبت به گلوکز افزایش می‌دهد و به‌نظر نمی‌رسد که بلافاصله بر میزان انسولین تأثیر بگذارد. کبد شما باید فروکتوز را به گلوکز تبدیل کند تا بدن شما بتواند آن را برای انرژی استفاده کند پس در طولانی مدت ممکن است اثرات منفی داشته باشد. اگر فروکتوز بیشتر مصرف شود سپس کبد می‌تواند اضافه‌ی آن را به کلسترول و تری‌گلیسیرید تبدیل می‌کند. این ممکن است اثرات منفی بر سلامتی مانند چاقی، بیماری کبد چرب و کلسترول بالا داشته باشد.

ساکارز، قند نیشکر

در ادامه معرفی انواع قندها ساکارز با فرمول شیمیایی C12H22O11 همان قند متبلور شده از گیاه نیشکر است که در تمام آشپزخانه‌ها پیدا می‌شود. این نوع قند از 50 درصد گلوکز و 50 درصد فروکتوز تشکیل شده است. به دلیل اینکه این ماده حاوی گلوکز است، برای افراد دیابتی می‌تواند خطرناک باشد؛ پس بهتر است هنگام استفاده از آن دقت کنند. در صورتی که قصد خرید ساکارز را دارید حتما از فروشگاه سی سی ایراد با بهترین قیمت تهیه کنید.

• نحوه اثرگذاری

گوارش ساکارز در بدن با فعالیت آنزیم‌‌های موجود در بزاق دهان و آنزیم ساکاراز ترشح شده از سلول‌‌های پوششی روده باریک آغاز می ‌شود. خوب است بدانید که مصرف ساکارز که ترکیب دو قند گلوکز و فروکتوز است از مصرف گلوکز و فرکتوز به طور جداگانه، ضرر بیشتری دارد.

• جذب و استفاده از ساکارز

ساکاروز یک دی ساکارید است قبل از اینکه بدن شما بتواند از آن استفاده کند باید از بین برود. آنزیم‌ها در دهان شما بخشی از ساکاروز را به گلوکز و فروکتوز می‌شکنند و اسید در معده شما آن را کمی بیشتر می‌شکند. با این حال، اکثر هضم قند در روده کوچک اتفاق می‌افتد. آنزیم ساکاراز که توسط پوشش روده کوچک شما ساخته شده، ساکاروز را به گلوکز و فروکتوز تقسیم می‌کند. سپس آن‌ها به جریان خون شما وارد می‌شوند.
حضور گلوکز باعث افزایش مقدار فروکتوزی که جذب می‌شود و همچنین باعث آزاد شدن انسولین می‌شود. این به این معنی است که در مقایسه با زمانی که این نوع شکر به تنهایی خورده می‌شود فروکتوز بیشتری برای تولید چربی استفاده می‌شود.
بنابراین، خوردن فروکتوز و گلوکز هم ممکن است به سلامت شما بیشتر از خوردن آن‌ها به تنهایی آسیب برساند این ممکن است توضیح دهد که چرا قند اضافه شده مانند شربت ذرت با فروکتوز با مشکلات سلامتی مختلف مرتبط است.

لاکتوز، قند شیر

لاکتوز با فرمول شیمیایی C12H22O11 قند موجود در شیر است. لاکتوز یک دی‌ساکارید متشکل از واحدهای گلوکز و گالاکتوز است. این قند پس از تجزیه توسط آنزیمی به نام لاکتاز می‌تواند جذب خون شود. این قند، شاخص قند خون پایینی دارد. تجزیه آن بسیار آرام اتفاق می‌افتد و به جذب مواد معدنی‌ای مانند کلسیم، منیزیم و روی کمک می‌کند. شاید شنیده‌اید که برخی نسبت به شیر حساسیت دارند. بدن این افراد لاکتوز را نمی‌تواند تحمل کند. عدم تحمل لاکتوز منجر به اسهال، نفخ و علائم گوارشی دیگری می‌شود. در صورتی که قصد خرید لاکتوز را دارید، حتما از فروشگاه سی سی ایران تهیه کنید.

با توجه به توضیحاتی که درباره هر یک از انواع قند گفتیم،  یک نکته اساسی مهم درباره قندها میزان اثرگذاری آن‌ها بر سلامت بدن است. قندهایی که به طور طبیعی در مواد غذایی‌ای مانند میوه، سبزی و لبنیات وجود دارند از نظر نقششان بر سلامت بدن، با قند‌های اضافه شده که در طول تولید، فرآوری یا آماده‌سازی به غذاها و نوشیدنی‌ها اضافه می‌شوند بسیار متفاوت هستند.

نوشیدنی‌های قندی بزرگ‌ترین منبع قند مضر در رژیم غذایی هستند و پس از آن‌ها شیرینی‌ها و غلات در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند. افرادی که از قندهای غیر طبیعی و مضر بیش از اندازه استفاده می‌کنند، در خطر ابتلا به دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی عروقی هستند.

سوالات متداول

• آیا فروکتوز برای سلامتی مضر است؟

بدن شما فروکتوز را در کبد به گلوکز تبدیل می‌کند تا از انرژی آن استفاده کند. فروکتوز بار بیش از حد را روی کبد شما قرار می‌دهد که ممکن است به یک سری مشکلات متابولیکی منجر شود. از مضررات مصرف فروکتوز می‌توان به مقاومت به انسولین، دیابت نوع‌ 2، چاقی، بیماری کبد چرب و سندرم متابولیک اشاره کرد در یک مطالعه، افرادی که نوشیدنی‌های فروکتوز را نوشیدند افزایش 8.6٪ چربی شکم را داشتند و افرادی که نوشیدنی‌های شیرین گلوکز را مصرف کردند که این افزایش 4.8٪ بود. اگرچه تمام قند اضافه شده می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 و چاقی را افزایش دهد فروکتوز ممکن است بیشتر مضر باشد. علاوه بر این، فروکتوز هورمون گرسنگی گرلین را افزایش می‌دهد و ممکن است پس از خوردن غذا احساس سیری، کمتر شود.
از آنجا که فروکتوز در کبد شما مانند الکل متابولیزه می‌شود برخی شواهد نشان می‌دهد که ممکن است به طور مشابه اعتیادآور باشد چون مسیر پاداش در مغز شما فعال می‌شود که ممکن است منجر به افزایش ذخیره قند شود.

جمع‌بندی

ساکارز، فروکتوز، گلوکز و لاکتوز انواع قندها هستند که هر کدام در منابع خاص خود یافت می‌شوند. نحوه اثرگذاری این قندها بر روی بدن متفاوت است و هر یک از آن‌ها اثر منحصر به فردی دارد. ما در این مقاله سعی کردیم تا به معرفی انواع قندها بپردازیم و درباره ضرر آن‌ها و اینکه کدام یک برای بدن مفیدتر است توضیح دهیم. در پایان امیدواریم که با حذف قندهای مضر مانند قندهای افزوده موجود در نوشیدنی‌ها از جمله نوشابه به سلامت خود بیشتر اهمیت دهید.